Βισλάβα Σιμπόρσκα , Ανάμεσα στο βάρος και την ελαφρότητα

     Έχει περάσει σχεδόν ενάμισης χρόνος από τότε που ο "Μότσαρτ της Ποίησης" ,όπως ήθελαν να αποκαλούν τη Σιμπόρσκα οι συμπατριώτες της Πολωνοί , ταξίδεψε για την αιωνιότητα σε ηλικία 88 ετών . Ενάμισης χρόνος κι όσο περισσότερο μελετώ την ποίησή της αιφνιδιάζομαι από την απαράμιλλη ικανότητά της να ισορροπεί θαυμαστά ανάμεσα στο στιβαρό και στο χαριτωμένο , ανάμεσα στο βάρος και στην ελαφρότητα της ανθρώπινης υπόστασης .Η μεγάλη Πολωνέζα ποιήτρια , από τις σημαντικότερες του εικοστού αιώνα σε παγκόσμια κλίμακα , γεννήθηκε το 1923 στην πόλη Prowent αλλά η ζωή και η καλλιτεχνική δράση της συνδέθηκαν με την Κρακοβία .Το 1945 ξεκίνησε να σπουδάζει Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο Jagiellonian της Κρακοβίας ,παράλληλα με τις μελέτες της πάνω στην Πολωνική λογοτεχνία . Κατά τη διάρκεια των σπουδών της είχε την τύχη να γνωριστεί με τον διακεκριμένο ποιητή Czeslaw Milosz ,του οποίου το έργο στάθηκε για κείνη μία σημαντική πηγή έμπνευσης . Η Σιμπόρσκα άρχισε λοιπόν να γράφει και  να δημοσιεύει ποιήματά της σε διάφορες τοπικές εφημερίδες και περιοδικά για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα . Εγκατέλειψε τις σπουδές της , εξαιτίας της οικονομικής της δυσπραγίας , το 1948 και κατά το ίδιο έτος η ζωή της σημαδεύτηκε από το γάμο της με τον ποιητή Adam Wlodek . Αργότερα βέβαια το 1959 θα έπαιρνε διαζύγιο .

          Η πρώτη ολοκληρωμένη ποιητική της δουλειά επρόκειτο να εκδοθεί το 1949 , αλλά έπεσε θύμα της λογοκρισίας στην οποία υποβαλλόταν κάθε λογοτεχνικό έργο από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Πολωνίας . Ωστόσο , αρχικά , η ποιήτρια δεν εναντιώθηκε στις επιταγές του Κόμματος , όπως και άλλοι καλλιτέχνες και δημιουργοί της χώρας της , και τα πρώτα της έργα απηχούν ακριβώς τη φιλοσοφία του σοσιαλιστικού ρεαλισμού , αναπαράγοντας τα στερεότυπα μέσα στα οποία δομήθηκε το συγκεκριμένο κοινωνικό και ιδεολογικό σύστημα . Έτσι δε δίστασε να υμνήσει κεφαλαιώδεις προσωπικότητες του υπαρκτού σοσιαλισμού όπως ο Στάλιν και ο Λένιν ή να γράψει ποιήματα που εγκωμίαζαν μεγαλεπήβολες κατασκευές του Κόμματος ,όπως ήταν η δημιουργία μιας βιομηχανικής πόλης κοντά στην Κρακοβία . Σε ύστερη φάση ωστόσο η ποιήτρια άρχισε να αποστασιοποιείται από την Σοσιαλιστική ιδεολογία , η οποία περιόριζε δραματικά τις εκφραστικές της επιλογές , και να συνάπτει επαφές με ανθρώπους της διανόησης από το εξωτερικό , όπως ήταν ο εκδότης του περιοδικού Kultura Jerzy Giedroyc , Πολωνός μετανάστης στο Παρίσι .Απελευθερωμένη πια από τις συμβάσεις της τέχνης του προλεταριάτου ,η Σιμπόρσκα πέρασε στην ουσιαστική φάση της λογοτεχνικής της παραγωγής .Παράλληλα με τη δημιουργία ποιημάτων , άρχισε να ασχολείται πιο συστηματικά με τη συγγραφή δοκιμίων και κριτικών στο περιοδικό Zycie Literackie . 
      Η μετασοσιαλιστική ποιητική της Σιμπόρσκα βασίζεται στο στοιχείο του απρόοπτου .Θαρρεί κανείς ότι η ποιήτρια παίζει με τα ποιήματα που δημιουργεί ,χωρίς ωστόσο αυτή η παιγνιώδης διάθεση να καταστρέφει το υπαρξιακό βάθος και την τραγικότητά τους .Απλώς ο τελικός στόχος της είναι να αποφορτίσει αυτή την τραγικότητα από την έντασή της , να την καταστήσει φίλη με τον άνθρωπο , και φυσικά με τον εαυτό της . Έτσι ,εντάσσει στην ανθρώπινη τραγικότητα και την καθημερινότητα με τις πιο ευτελείς συνήθειες , με τις χρηματικές συναλλαγές ,με τα κατοικίδια , με τις εξομολογήσεις της στιγμής .Κατορθώνει όμως με μεγάλη ποιητική εμβέλεια αυτό το ασήμαντο να το μεταστρέψει σε διαχρονικό , σε ερωτηματικό που έξαφνα αρχίζει να βασανίζει κάθε αναγνώστη .Άλλοτε πάλι αφήνει μέσα στους στίχους της να διαχυθεί το παράδοξο , όχι για να εντυπωσιάσει φραστικά ή τεχνικά , αλλά για να συνομιλήσει πρώτιστα με την παραδοξότητα της ποιητικής πράξης .Γιατί η ίδια η ποίηση για τη Σιμπόρσκα είναι ένα μεγάλο παράδοξο , μια μεγάλη αντίφαση ανάμεσα στο "υπάρχω" και "δεν υπάρχω" . Το χαρακτηριστικό αυτό μάλιστα συνοδεύεται από μία διακριτική ειρωνική διάθεση ,αλλά κι από την εναλλαγή στην οπτική γωνία της ποιητικής αφήγησης . Για παράδειγμα , σε ένα από τα ποιήματα η εστίαση μεταφέρεται σε μία γάτα μέσα στο άδειο διαμέρισμα ενός νεκρού .Η αμφισημία ακόμη πολλών ποιημάτων είναι συνειδητή επιλογή της ποιήτριας ,καθώς με τον τρόπο αυτό διευρύνονται οι δυνατότητες της ερμηνείας και αποφεύγεται ο εγκλωβισμός των ποιημάτων μέσα στα στερεότυπα που τόσο πολύ πολέμησε στην ωριμότητά της η ποιήτρια . Και πέρα βέβαια από όλα αυτά ή καλύτερα δίπλα σε όλα αυτά στήνεται το ιστορικό πλαίσιο μιας Πολωνικής κοινωνίας που πάσχιζε να ανοίξει μικρά παράθυρα πάνω στο τείχος των σοσιαλιστικών εμμονών και να δραπετεύσει προς την ελευθερία της έκφρασης . Στο τέλος αυτό που μένει ως οριστική εντύπωση από την ανάγνωση των ποιημάτων της Σιμπόρσκα , την ελληνική μετάφραση των οποίων οφείλουμε στο Βασίλη Καραβίτη , είναι η αγωνιώδης πάλη της ποιήτριας να κάνει τον άνθρωπο να συναντηθεί με την ανθρωπιά του . Κι όπως η ίδια γράφει για την ποιητική της : Δανείζομαι λέξεις βαριές από το πάθος ,για να τις κάνω έπειτα να φαίνονται ελαφρές"

Κώστας  Τσιαχρής